Erişkinlerde Dikkat Eksikliği Belirtileri

Erişkin DEHB olgularında izlenen bazı belirtiler çocuklukta izlenenden farklı olması nedeni ile gözden kaçabilir. Çalışmalar, çocukluktaki temel semptomların, gelişimle birlikte yön değiştirdiğini, ergenlikle birlikte hiperaktivitenin azaldığını, dikkate ilişkin semptomların sürdüğünü ve dürtüselliğin yürütücü işlevlerde güçlüğe dönüştüğünü göstermiştir. 

DEHB olgularında randevularını kaçırma ya da iş hayatında zamanı ayarlayamama, fatura ödemelerini takip edememe, başarısızlık ve gevşemede zorluk, volta atma, bacak sallama, konuşurken evraklarla oynama gibi motor huzursuzluğun bazı göstergeleri görülebilir. 

Sosyal ortamlardaki beceri problemleri, ilişkilerde gergin durumlara yol açabilir. Boşanma ve fazla sayıda evlilik yapma DEHB’li erişkinlerde sıktır. Bazı erişkin DEHB’liler ilişkilerinde kontrol edici partnere boyun eğici tarzda davranabilirler.

Erişkinlerde sık görülen DEHB belirtileri, dikkat eksikliğine bağlı uzun süre konsantre olamama, unutkanlık, dalgınlık, zamanı kötü kullanma, bir işi bitirmede güçlük, eşyalarını kaybetme, nereye koyduğunu unutma, işlerini erteleme şeklindedir. Daha büyük bir oranda içsel dikkat bölünmesi yaşarlar. Dikkati sürdürmede zorluklar nedeniyle, uzun görüşmelerde oturma zorluğu, uzun raporları okumada güçlük, işleri tamamlayamama görülür. Aklında aynı anda birden fazla işi sürdürmeye çalışma, düşünceden düşünceye sıçrama vardır. Bu yüzden, birçok işe aynı anda başlama ve sürdürme çabası vardır. Ancak bu çabalar uzun süremez ve sonuçsuz kalır. “Kafa yorulması gereken birçok şey var” şeklindeki yakınma sık görülür. Bu sorun da iş, akran ya da evlilik ilişkilerini etkileyebilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'nda İlişki Sorunları

Çocukluk çağında başlayan ve çok önemli bir nöropsikiyatrik bozukluk olan bu rahatsızlık,% 50-70 oranında genç erişkinlik döneminde de devam etmektedir.Erişkin dönemde yaygınlığı % 4 civarındadır.Tüm çocukluk yaşamı boyunca dehb tanısı konmamış olsa da ,yetişkinlikte kendini çeşitli şekillerde gösterebilir.Bu dönemde görülen belirtiler,başka psikolojik sorunlara bağlanabildiği için de bu tanı kolayca gözden kaçabilir.Üşengeçlik,erteleme,işe başlayamama,sorunları önceliklerine göre belirleyip akla en uygun şekilde çözememe durumu dikkat çekicidir.

Yetişkinlik döneminde,yakın ve uzak gelecek için yaşamlarını şekillendirecek çok önemli kararlar öncesinde,ani,duygusal,hatalı kararlar verme olasılığı yüksek olmaktadır.Karar vermekte zorlanma,verdiği karardan hızla vazgeçme,sık iş değiştirme,uyumlu ilişkiler kuramama gibi sorunlarla çok sık karşılaşılmaktadır.Kendi isteklerini daima ön planda tutan bu insanlar kumanda hep onlarda olsun isterler.TV kanalları arasında kararsızca zapping yapmaları,bir işe başlamışken yarıda bırakıp başka bir işe yönelmeleri,araba kullanırken sakin kalamayıp hızla şerit değiştirmeleri hep bu nedenledir.Yine bu nedenle İş ve eş seçimi de kendilerine hiç de uymayan bir yönde olabilir.

Yaşam kalitesini ve her yönden insan sağlığını,uyumunu bozan bu önemli sorun diğer ruhsal ve bedensel rahatsızlıklara da zemin hazırlamaktadır.Hangi yaş döneminde olursa olsun bu soruna bulunabilecek çözümler vardır.Gecikmeden başvuru yapmak en iyi çözüm olarak önümüzde durmaktadır.

Dürtüsellik

Dürtü,insanda bedensel veya ruhsal dengenin değişimiyle beliren veya fizyolojik gereksinimlerin neden olduğu uyarıcı güç olarak tanımlanabilir.İnsanı eyleme geçmeye iten bir duygudur aynı zamanda. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu'nun belirtileri arasında önemli bir yeri vardır ve hem çocuklarda,hem de yetişkinlerde farklı olabilen görünümlerle ortaya çıkabilir.Çocuklarda,sonrasında ortaya çıkabilecek riskleri düşünemeden yapılan gözükara aktivitelerle,arkadaşlarına vurma,itip-kakma,kendisine ve çevresine zarar verici davranışlarla kendini gösterebilir.Sırasını beklemeden konuşma,söz kesme,karşısında konuşanı sabırla dinleyememe,çabuk etki ve tahrik altında kalarak sonradan pişmanlık duyacağı söz ve eylemlerde bulunma halleri de çok sık gözlenmektedir.Yalan söyleme,para veya eşya çalma,gereksiz aşırı boyutlarda alışveriş yapma,kumar oynama,madde kullanımına yatkınlık sözkonusu olabilmektedir.Araba kullanırken sık sık kural ihlali yaparak kazalarla,yasal sorun ve cezalarla karşı karşıya kalmaları çok sık yaşanır.

Yetişkinlerde de aynı şekilde yapılacak işleri organize edememe,erteleme,yarıda bırakma,çalışma ve istirahat saatlerine uyamama görülür.Ani öfkelenme,kendine hakim olamama,sık kavga etme,otorite ile sürekli çekişme durumu,yersiz itiraz ve karşı çıkmalar gözlenebilir.

Yetişkin dehb tanısı koyarken klinik görüşme,yakın çevresinden alınan bilgiler ve yapılması gereken nöro-psikolojik değerlendirmeler çok önemlidir.Dürtüsellik dehb dışında antisosyal ve borderline kişilik bozukluklarında,iki uçlu duygulanım bozukluğunun hızlanma dönemlerinde de karşımıza çıkmaktadır.Bunların birbirinden ayırt edilmesi tedavide önemlidir.

Dikkat Eksikliği Olan Yetişkinlere Öneriler

DEHB zorlukların üstesinden gelmek için evde ve iş yerinde alabileceğiniz birçok önlem bulunmaktadır.

Hareket Edin

Egzersiz yapmak herkes için iyidir. Ancak DEHB olan yetişkinlerde egzersiz fazla enerjiyi yakarak zihni ve bedeni daha sakin tutabilmeyi kolaylaştırır. DEHB’si olan kişiler egzersizi hayatlarının bir parçası haline getirmelidir.

Kaliteli Beslenin

DEHB’si olan yetişkinlerde diyetin sebze ve meyvelerden zengin olması, bol lif içeriğine sahip olması önerilir. Probiyotiklerin düzenli tüketilmesi de önem taşır. Ayrıca kepekli tahıllar, yağsız protein ve sağlıklı yağlar (örneğin zeytinyağı ve kanola yağı) içermelidir.

İyi Uyuyun

Uyku bozuklukları DEHB’si olan kişilerde sıklıkla görülür. Ayrıca bazı DEHB ilaçları da uykuya dalmayı zorlaştırabilir.  Uykunun sık bölünüyor veya dalmada zorluk yaşıyorsanız mutlaka doktorunuzdan yardım isteyin

İstasyonlar Oluşturun

Evden çıkarken almanız gereken anahtar, gözlük, telefon gibi ufak nesneler için kapıya yakın bir “evden çıkış” istasyonu oluşturun. Günlük bir rutin oluşturun ve uyun.

Listeler Yapın

Eğer görevler belirli saatlerde, tutarlı ve öngörülebilir biçimde geliyorsa beynin bunlarla baş etmesi daha kolay olacaktır. Masanızın üstüne, buzdolabınızın kapağına, cüzdanınıza, sık ulaştığınız diğer yerlere kısa günlük iş ve zaman çizelgesi koyun.  Akıllı telefonunuza, bilgisayar veya tabletinize programınızı koyun

Basitleştirin

Büyük, karmaşık projeleri ufak parçalara bölün ve her bir parça için son bitirme saati-tarihi belirleyin.

Dikkat Dağıtıcıları Uzak Tutun

Kendinize dağınıklıktan arınmış bir çalışma alanı ayırın. Dikkat dağıtıcı arka plan gürültüsünü engelleyin. Çalışırken e-posta ve internet erişimi kapatın.

Sık sık kendinizi ödüllendirin. 

Tamamladığınız her bir iş için kendinizi ödüllendirin. Sizin için neyin önemli olduğunu unutmayın. Aklınızda gelecek için büyük hedefler olması ve bunu sık sık kendinize hatırlatmanız motivasyonunuzu artıracaktır.

İnsanlarla İrtibat Halinde Olun.

Meslektaşlarınız ve çalışma arkadaşlarınızla ortak takviminiz olması, bir toplantıya giderken sizi de çağırmalarını istemek bazı önemli işleri ya da planları unutmanızı engellemeye yardımcı olacaktır. Bir takımın parçası olmak işleri zamanında bitirme konusunda motivasyonunuzu daha yüksek tutar.

Unutmayın, DEHB kader değildir, tedavi ile hak ettiğiniz başarıya ulaşabilir, sosyal ve aile yaşantınızda daha huzurlu olabilirsiniz

Hiperaktif Yetişkinler

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) insanların dikkat toplama ve odaklanmış kalmasını güçleştiren bir durumdur. DEHB’si olan kişi zihnini ve bedenini sakin tutmakta oldukça zorlanır, sıklıkla düşünmeden harekete geçer. Hareketlilik ( hiperaktivite), dikkat eksikliği ve düşünmeden eyleme geçme (dürtüsellik) bireyin günlük yaşamını oldukça zorlaştırır, okul ve iş yaşamını engelleyebilir. Ayrıca arkadaşlar ve aile ile ilişkilerinde de sorunlara neden olabilir.

DEHB olan kişiler genellikle bu zorlukların karakter kusurları olduğunu ya da kendi suçları olduğunu düşünürler. Ancak bilim, DEHB olan kişilerin beyninin çalışmasında biyolojik farklılıklar olduğunu söyler. Bu biyolojik farklılıkların çoğu dikkat ve davranışı kontrol eden  beyin bölgelerinde meydana gelir.

DEHB bir çocuk hastalığı mı?

DEHB’den bahsedildiği zaman sıklıkla akla gelen hareketli, yerinde duramayan, dinlemeyen, sessiz duramayan “hiperaktif” bir çocuktur. Ancak çocuklukta başlayan bu DEHB tablosu yetişkin yaşamda da sıklıkla devam eder.  DEHB olan yetişkinlerin sıklıkla dikkati toplama ve sürdürme ile ilgili ve sonucunu düşünmeden eyleme girişme, kendini frenleme ile ilgili sorunları vardır. DEHB olan bir yetişkinin temel sorunu toplantı tarihleri​ni unutma, işleri yetiştirememe olabilir. Randevu veya sosyal taahhütlerini unutabilirler. DEHB olan erişkinlerin için, projeler organize ve görevleri özellikle zordur. Unutkanlık, dikkat gerektiren işleri tamamlayamama, sık hata yapma, sürekli huzursuz hissetme, patavatsızlık, çok fazla konuşma, konuşurken karşı tarafın sözünü sık bölme, sıra bekleyememe, kolay öfkelenme gibi belirtilerden yakınabilirler.

Birçok yetişkin kendi yaşadığı sıkıntıların bir hastalık olduğunun farkında değilken, çocuklarına DEHB tanısı konmasından sonra benzer belirtileri kendisinin de uzun yıllardır yaşadığını fark eder ve tedaviye başvurur.

Tedavi

DEHB ve yaşattığı başarısızlık, sosyal, mesleki ve ailevi sorunlar kader değildir, tedavi edilebilir. Tedavide ilaçlar kadar ilaç dışı öneriler de önem taşır. İlaç tedavisi hızlı etki eden, yaşam kalitesini artıran ve kolay bir tedavi seçeneğidir. Belirtilerle başa çıkma stratejileri ve bilişsel davranışçı terapi ise problem çözme becerilerini geliştirme, olumsuz davranışları ve alışkanlıkları azaltmaya yardımcı olabilir. Tedavide zamanı daha iyi yönetme, duyguları kontrol etme gibi önemli konular da ele alınır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite: Farklı Yaşlarda Farklı Belirtiler

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), hiperaktivitenin yaygın belirtileri olan dikkatsizlik ve dürtüsellik ile tanımlanan bir bozukluktur. Erken çocukluk döneminde kendini göstermeye başlayan bu belirtilerin etkileri yaşam boyunca sürer.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu hastaların erişkin dönemde de psikolojik ve sosyal alanlar ile eğitim/meslek alanlarında sorunlar yaşamalarına neden olur. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, hastaların biliş, algı ve dikkat kapasitelerindeki bozukluklar nedeniyle davranışsal, sosyal ve psikolojik alanlarda sorunlar yaşamalarıyla kendini gösterebilir.

 Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun üç farklı şekilde kendini gösterdiğini artık biliniyor.
Bunlar;
- Dikkat eksikliği
- Hiperaktivite
- Her ikisi birden
Dikkat eksikliği
- Detaylara dikkat etmez, sürekli hata yapar,
- Dikkatini korumada sıkıntı yaşar,
- Dinlemez görünür,
- Verilen komutları izlemede güçlük çeker,
- Organizasyon sorunu yaşar,
- Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz,
- Eşyalarını kaybeder,
- Dikkati kolayca dağılır,
- Günlük işlerini unutur.
Hiparaktif-dürtüsel
- Durduğu yerde duramaz; elleri, ayakları kıpır kıpırdır,
- Uzun süre oturmada sıkıntı yaşar,
- Çocukken koşar ya da tırmanır, yetişkinken yerinde duramaz,
- Sessizce bir şeyle meşgul olmada sıkıntı yaşar,
- Motor takılmış gibi veya düz duvara turmanırcasına hareketlidir
- Çok konuşur,
- Karşıdaki kişi sorusunu bitirmeden cevabı yapıştırır,
- Bekleme gerektiren ya da sırayla yapılan işlerde sıkıntı yaşar,
- Başkalarının sözünü keser
Birleşik dikkat eksikliği & hiperaktif-dürtüsel
- Yukarıda her iki gruptaki bulgulara bir arada rastlanabilir.

 DEHB farklı yaş dönemlerinde farklı görünüm sergiler. En sık görülen belirtileri şu şekilde özetleyebiliriz:
Bebeklik dönemi: Az ve düzensiz uyku , yeme problemleri, aşırı bağımlılık
Erken çocukluk: Aşırı hareketlilik , olaylara ve durumlara düşünmeden dalma, korku hissetmeme, bir obje dışındakine dikkat edememe
Okul öncesi dönem: Dikkati toplama güçlüğü, söz dinlememe, akranları ile iletişim ve oyun kurmada güçlük çekme, oyun oynarken başına buyruk davranma, amaca yönelik davranım azlığı, disipline yönelik olumsuz tavırlar sergileme
İlkokul: Dikkat toplama güçlüğü, dürtüsel ve saldırgan  davranışlar sergileme, yaşıtları ile ilişkide güçlükler, öğrenme güçlükleri, düşük kendilik algısı        
Ergenlik: Zayıf sosyal ilişkiler, antisosyal ve saldırgan davranışlar, yaşıtları ile ilişkilerde güçlük çekme, okul başarısızlığı, düşük kendilik algısı
Yetişkinlik: Akademik-kariyer başarısızlığı, iş ve evlilik yaşantısında sorunlar, alkol ve psikoaktif madde kullanımı, toplumsal kurallara uymakta zorluk
Her ne yaşta olursa olsun, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların ve yetişkinlerin doğru tanı alması ve uygun biçimde tedavi edilmesi ile daha mutlu , başarılı ve uyumlu bir yaşam sürdürmeleri mümkün olabilmektedir.